Kada se u Tuzli počela eksploatisati sol?
Prvi pisani podaci o postojanju tuzlanskih prirodnih slanih izvora potiču iz ranog srednjeg vijeka mada se sa sigurnošću može reći da se so na ovim prostorima dobivala od pamtivijeka.
Na ovo ukazuje sam naziv koji se prije koristio za ovo područje (Salines na latinskom jeziku znači grad solana) dok neki istoričari smatraju da je i ime Bosna vezano za so jer na ilirskom jeziku boss znači so. Današnji naziv Tuzla je dobila u 15. vijeku po dolasku Turaka i opet je vezano za so jer na turskom jeziku tuz znači so.
Slika
Industrijska eksploatacija soli iz ležišta u Tuzli započela je 1885. godine po modelu kolonijalne industrijalizacije u Bosni i Hercegovini.
Metode za eksploataciju soli bile su:
- nekontrolisana eksploatacija soli sa površine terena na istočnom reviru Hukalo-Trnovac (od 1885. godine do 2006.godine),
- komorno stubno otkopavanje na zapadnom reviru iz jame Tušanj (od 1967. do 2002. godine),
- kontrolisano izluživanje na zapadnom reviru iz jame Tušanj (od 1983. do 1992. godine).
Radi ilustracije, do sada je iz tuzlanskog ležišta iscrpljeno oko 90 miliona m3 slane vode prosječnog saliniteta 300 kg/m3 odnosno eksploatisano je oko 27 miliona tona soli što je stvorilo deficit čvrste mase od oko 12,6 miliona m3.Ovo je imalo za posljedicu gravitaciono kretanje tj. spuštanje krovine što rezultira laganim i sporim procesima prenošenja ovih pokreta, opadajućom brzinom kroz masiv sve do površine terena, gdje se proces manifestuje u obliku njegovog slijeganja zauzimajući pri tome daleko veću površinu rasprostiranja u odnosu na primarnu površinu izluživanja u produktivnoj formaciji. Površina područja lociranja bunara iznosi oko 25 ha, površina ležišta soli oko 160 ha dok je površina slijeganja terena preko 500 ha. Maksimalne vrijednosti slijeganja terena na pojedinim tačkama iznose i preko 12 metara. Ovo je imalo za posljedicu oštećenja i rušenja brojnih javnih, kulturnoistorijskih, prosvjetnih, zdravstvenih i privatnih objekata iz uže gradske zone kao i preseljenje oko 10.000. stanovnika u druge dijelove grada.
Kada se u Tuzli počela eksploatisati sol
Ležište kamene soli u Tuzli, iako relativno malih dimenzija, ima vremenski dugu i problemima vrlo bogatu povijest eksploatacije. Osnovni i najstariji vid eksploatacije soli iz ležišta sastoji se u korištenju podzemnih voda, koje prirodnim putem prihranjuju ležište, otapaju lako topljivu kamenu so i stvaraju zasićenu slanicu, koja se posredstvom, na početku eksploatacije plitkih, a kasnije dubokih bunara, crpi na površinu. Ovim vidom eksploatacije, uslijed otapanja soli, dola¬zi do, po prostoru i vremenu, nekontrolisanog stvaranja deficita masa u ležištu što ima za posljedicu vrlo složene procese degradacije masiva ležišta.
Otapanjem soli stvoreni deficiti mase u sonim naslagama dovode do slijeganja stropnih naslaga i promjene primarnog stanja i svojstava u masivu. Na ovaj način u zonama karstifikacije sonih naslaga, uslijed otapanja soli nastaju geološki nove sredine, čije osobine utiču na promjene u višeležećim naslagama. Ovi složeni procesi na ležištu započeti su daleko prije početka vještačke eksploatacije slanice i imali su obilježja laganih prirodnih procesa. Vještačkom eksploatacijom slanice oni su samo ubrzani i poprimili su obilježja učinkovitih procesa sa vidljivim posljedicama i na površini terena. Na ostvarenom obimu otopljene soli ubrzani procesi slijeganja zahvatili su veći dio masiva na ležištu, ugrožavajući ne samo urbani dio grada iznad ležišta, već i u međuvremenu potopljeni podzemni rudnik Tušanj.
Ubrzan razvoj hemijske industrije osamdesetih godina doveo je do intenzivnije nekontrolisane eksploatacije na istočnom reviru Hukalo-Trnovac i samim tim pojačanog tonjenja uže gradske zone, što je rezultiralo razmišljanjima o potrebi iznalaženja novih resursa, prestanku nekontrolisanog izluživanja i traženju zamjenskih kapaciteta za potrebe prerađivača slane vode.
Godine 1971. započeta su višegodišnja sistematska geološka istraživanja dokanjske sinklinale, geološkom i hidro-hemijskom prospekcijom, nastavljena savremenim geološko-geofizičkim metodama koja su ukazala na potencijalnost ove strukture. U postupku istraživanja ležišta kamene soli Tetima sproveden je princip multidisciplinarnosti, ali je ipak glavna uloga pripala istražnom bušenju na osnovu koga je i izvršena geometrizacija sonog tijela. Tadašnji stepen poznavanja nekih bitnih ležišnih karakteristika i parametara (geoloških, hidrogeoloških, hemijsko-tehnoloških i drugih), a koji imaju odlučujući uticaj kod izbora načina i metode eksploatacije jednog sonog ležišta, nametali su da se kao optimalno rješenje usvoji koncept po kome će se eksploatacija ovog ležišta vršiti kontrolisanim izluživanjem pojedinačnim bušotinama sa površine terena.
Bušenjem 1978. godine, perspektivnost je potvrđena otkrivanjem ležišta kamene soli “Tetima”. Istraživanje i okonturenje ležišta vršeno je narednih 6 godina sa 24 istražne bušotine, od kojih su 17 nabušile sono tijelo. U planu ležište ima nepravilan eliptičan oblik dužine oko 2,2 km i širine do 1 km. Deponovano je u istočnom dijelu dokanjske sinklinale i ima dinarski pravac pružanja maksimalne moćnosti do 200 m.
Glavnim rudarskim projektom, koji je rađen krajem osamdesetih godina prošlog stoljeća, predviđen je fazni razvoj od 1.600.000. m3 preko 2.500.000. m3 do konačnih 4.500.000. m3 slane vode na godinu. Svi rudarski objekti, postrojenja i uređaji su dimenzionirani prema konačnom kapacitetu i izgrađeni su početkom devedesetih godina prošlog stoljeća.
Rudnik je u probni rad na pet istražno-eksploatacionih bušotina pušten u martu 1992. godine da bi nakon samo dva mjeseca, zbog početka ratnih djejstava probni rad prekinut. Nakon revitalizacije rudarskih objekata, postrojenja i uređaja koja su trajala od 1996-2000. godine proizvodnja je ponovo pokrenuta početkom 2001. godine.
U zadnjih deset godina, povećanjem kapaciteta od strane potrošača slane vode, intenzivirana je proizvodnja slane vode a samim tim i svi rudarski radovi koji je prate. Tako je u periodu 2005-2014.godina izbušeno 16 istražno-eksploatacionih bušotina, kao kapitalnih objekata, što sa prijeratnih 5 čini ukupno 21 od 100 projektovanih bušotina. Na ovaj način se u potpunosti odgovorilo zahtjevima potrošača a za 2015. godinu su planirane 2 istražno-eksploatacione bušotine kao nastavak obezbjeđenja dovoljnih količina slane vode i za naredni period.
Na osnovu saznanja o geološkoj građi ležišta i verifikovanih rezervi kamene soli u ležištu Tetima, te iskazanih potreba za slanom vodom od cca 3.000.000 m3/ godišnje slijedi da preostali eksploatacioni vijek ležišta iznosi cca 50 godina. Povećanjem prečnika komora sa 70 m na 75 m te eksploatisanjem stropnog dijela komora ( do krovinskih breča ) u završnoj fazi eksploatacije ležišta, očekuje se povećanje eksploatacionog vijeka ležišta oko 15 –20 %.
Rudnik posjeduje sva neophodna postrojenja, uređaje,opremu kao i odobrenja za vođenje i kontrolu procesa dobivanja i distribucije slane i tehnološke vode.
Rudnik ima vlastiti stručni kadar koji je osposobljen za vođenje i kontrolu procesa dobivanja slane vode, distribuciju slane i tehnološke vode kao i održavanje rudarskih objekata, postrojenja i uređaja.
